Hangisi bize uyar

Günümüz dünyasında ülkeler rejimleri ne olursa olsun, “Başkanlık”, Yarı Başkanlık”, “Parlamenter Sistem” olmak üzere üç şekilde yönetilmektedir.

Türkiye, askeri darbelerin getirdiği ara dönemleri istisna sayarsak, bugüne kadar parlamenter sistemi uygulamıştır.

Ülkemizde son zamanlarda en fazla tartışılan, gündemi meşgul eden konuların başında, başkanlık ya da yarı başkanlık sistemleri gelmektedir.

1970’li yıllarda koalisyon hükümetlerinin ülkeye getirdiği istikrarsızlık sonucu, idari mekanizmaya işlerlik kazandırılması amacıyla bu konu o zamanlarda tartışılmış, ancak bugünkü kadar etki alanı bulamamıştır.

Bu kavramların ne anlama geldiğini bilmek, birbirleriyle karşılaştırmasını yaparak, hangisinin ülkemizin yönetim tarzına uygun olduğuna karar vermek önemli bir husustur.

“Başkanlık sistemi”, “kuvvetlerin sert ayrımını” ifade eder. Başka bir ifadeyle, bu sistemde; yasama (meclis), yürütme (hükümet) ve yargı birbirlerinden kesin ve sert çizgilerle ayrılmışlardır. Bu sistemde ne yasama ne de yürütme birbirlerinin varlığını sona erdirebilir.

Bu sistemde, yürütmenin de başı olan başkan, aynı zamanda devlet başkanıdır. Doğrudan halk tarafından seçilir ve yasama organına karşı sorumsuzdur. Yani yasama organı başkanı görevden alamaz.

Başkanlık sisteminin uygulandığı ülkelerde diğer bazı özellikler de göze çarpmaktadır. Bunlar:

*Başkan yasama organını feshedemez.

*Aynı şahıs hem yasamada hem de yürütmede görev alamaz. Başka bir deyişle, yasama organının içinde yürütme organının temsilcisine yer verilmez, bakanların yasama organı üyesi olması zorunluluğu yoktur. Bu bağlamda, başkan, bakanlarını çeşitli alanlardaki uzmanlardan seçebilir.

*Başkan, kanun teklifinde bulunamaz veya yasama toplantılarına katılarak görüş ve öneri getiremez.

* Başkanın birtakım işlemleri için kongre ya da senatonun kabul oyu vermesi, kongre ya da senatonun birtakım işlemlerinin geçerli olabilmesi için de başkanın onayı gerekir.

Görüldüğü gibi başkanlık sisteminde dengelerin korunması büyük önem taşımaktadır. Aynı zamanda karşılıklı etkin bir denetim fonksiyonu getirmektedir. Bununla birlikte, yürütme organının yetkilerinin geniş olması nedeniyle, hükümetlerin hızlı ve etkin karar alması mümkün olmaktadır.

Başkanlık sistemi, günümüzde dünyanın 38 ülkesinde uygulanmaktadır. ABD, İran, Brezilya, Arjantin, Meksika, Güney Kore, Afganistan, Şili, Uganda, Tanzanya vb. örnek olarak sayılabilir.

Başkanlık sistemi, demokrasi kültürünün olmadığı, demokrasi geleneğinin gelişemediği ülkelerde uygulanması halinde, kolayca otoriter yönetimler yaratabiliyor. En çok da bu yönü ile eleştiri alıyor.

Başkanlık sistemini en iyi işleten ülke olarak ABD gösterilmektedir.

“Yarı Başkanlık Sistemi”, parlamenter ve başkanlık sisteminin karışımı bir sistemdir.

Yürütme yetkisi cumhurbaşkanı ve bakanlar kurulu tarafından paylaşılmıştır. Yürütme iki başlıdır ve bakanlar kurulu parlamentoya karşı sorumludur.

Devlet başkanı doğrudan halk tarafından seçilir ve önemli yetkilerle donatılmıştır.

Bu sistemde cumhurbaşkanı daha çok dış politikada aktif rol üstlenirken, başbakan iç politikada etkindir.

Fransa, Rusya, Portekiz, Finlandiya gibi ülkelerde bu sistem uygulanmaktadır.

“Parlamenter Sistem”, uygulanan en yaygın sistemdir. Parlamenter sistemde kuvvetler kesin çizgilerle ayrılmadığı gibi, erkler zaman zaman içiçe girmiştir. Örneğin, yasama ve yürütme tamamen birbirinden bağımsız değildir, aralarında birtakım işbirliği ve etkileşim mekanizmaları bulunur. Buna “kuvvetlerin yumuşak ayrılığı” da denilmektedir.

Bu sistemde yürütme organı doğrudan halk tarafından seçilmez, yasama organının içerisinden doğar.

Yürütme iki başlıdır. Cumhurbaşkanı ya da devlet başkanı yasama organına karşı sorumsuzdur, sorumlu olan hükümettir. Devlet başkanının uzlaştırıcı etkisi vardır.

Esas olanı, devlet başkanının yasama organı tarafından seçilmesidir.

Bakanlar kurulunun yasama organına karşı kolektif ve bireysel olarak sorumluluğu vardır.

Bu sistemde, yasama organı hükümeti güvensizlik oyu ile düşürebilir, yürütme erki de yasama erkini feshedebilir. Yasama organı üyeleri, hükümet içerisinde de görev alabilirler.

Bu sistemi en belirgin olarak uygulayan ülke İngiltere’dir.

Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olan herkesin her konuda uzman olduğu bir ülkede yaşadığımız için, bu yazımızda üç sistemin özelliklerini ortaya koymaya çalıştık.

Ülkemizde uygulanan sistem her ne kadar parlamenter sistemin özelliklerini taşısa da, devlet başkanını halk tarafından seçen Türkiye, yarı başkanlık sistemine daha da yaklaşmaktadır.

Türkiye, başkanlık sistemine geçecek midir? Yarı başkanlık sistemine doğru mu yol almaktadır? Parlamenter sistem devam mı edecektir? Daha öz bir ifadeyle, bunlardan hangisi bize uyar?

Başkanlık sistemi bazı çevrelerde yoğun olarak tartışılmakla birlikte, bu sistemi savunan kişilerde bile kafalar henüz netleşmemiştir.

Yıllardır tam zıt bir sistem olan parlamenter sistem ile yönetilen Türkiye’nin, köklü yasal ve yapısal değişiklikleri yapabilmesi için zamana ihtiyacı vardır.

Başkanlık sistemi tabii ki tartışılmalı, Türk halkının idare biçimine ve psikolojik yapısına uygun olan bir sistem bulunup uygulanmalıdır. Ayrıca, bu konuda toplumsal ve siyasi uzlaşmayı sağlayacak yollar da aranmalıdır. Kamuoyunun bilmediği, bilgilendirilmediği, daha doğrusu kendi tercihi olmayan, dayatma bir sistemin başarı şansı yoktur.

Aslına bakılırsa, önemli olan, sistem de bulmak değildir. Önemli olan, sistemi işletecek kurum ve kuralları demokrasi kültürü ve geleneği içerisinde işletme sanatını gösterebilmektir. Çünkü uygulamalar göstermiştir ki, kötü bir yasa iyi uygulayıcılar elinde faydalı neticeler verirken, iyi hazırlanmış bir yasa kötü uygulayıcıların elinde felakete dönüşebilmektedir.

Sonuç olarak; refah düzeyi, temel hak ve özgürlükler, hukukun üstünlüğü, din ve vicdan hürriyeti, ifade özgürlüğü, huzur ve güven hangi sistemde ileri seviyeye çekilecekse, Türk halkının tercihi o sistem olacaktır. Türk halkının ve seçilmiş siyasi aktörlerin bunu başarabilecek güce ve inanca sahip olacaklarına inanmak istiyorum.

Hoşçakalın...