Kaynaklar, kara veba konusunda bilgi sahibi olmayan Osmanlı halkının gerekli önlemleri alamadığı için salgının hızla yayıldığı ve Orhan Gazi tarafından atılan bir adımın kurtuluşun fitilini ateşlediğini yazıyor.
Veba salgınlarının Osmanlı’yı ne denli etkilediği, bir halk şiirine şöyle yansır:
"Gitti koçyiğitler ağlar anası / İş Mevla’dan geldi, nedir çaresi / Sağ u sol yanında veba yarası / Kudret hançerini vurdu bu sene". Çoğumuz Osmanlı’nın 100 yıl boyunca veba salgınları yüzünden çok zor zamanlar geçirdiğini bilmeyiz. Tıp tarihçisi Nükhet Varlık, işte bu bilinmezliği Kitap Yayınevi arasından çıkan "Akdeniz Dünyasında ve Osmanlılarda Veba" çalışmasıyla aydınlatıyor. Tıp tarihi açısından eşsiz bir değer taşıyan eserde, Osmanlı İmparatorluğu’nun veba ile olan ilişkisi tüm boyutlarıyla gözler önüne seriliyor.
insanların toplu hâlde bir araya gelmeleri yasaklanmış, ahâlîye kireç vb. ürünler dağıtılarak evlerini temiz tutmaları emrolunmuş, hastalığa yakalananlar derhal toplumdan ayrılmış ve tedavi edilmeye çalışılmıştır.
Kurtuluşun kısa ve net cevabı
"Peki Türkler bu salgından nasıl görece az bir kayıpla kurtulmuş?" sorusuna verilen cevap ise çok kısa ve nettir; TEMİZLİKLERİ SAYESİNDE! Osmanlı İmpatorluğun’un ikinci padişahı Orhan Gazi, fethettiği yerlerde derhal hamamlar kurdurulması emrini verir ki bu geleneğe ondan sonraki padişahlar da devam edecektir. Askerler namaz kıldıkları için orgudahta sadece yıkanma ve temizlik için kurulan çadırlar bulunmakta ve yine bu işle görevli bölükler bulunmaktadır. Hamam kurulmaya başlanır lakin Halil İnalcık'a göre Orhan Gazi büyük ihtimalle veba sebebiyle vefat etmiştir.
Gemilerle gelenlere şartlar konulmuştu
Fatih dönemine bakarsak, yine kara vebanın hızla yayıldığı bu dönemde İstanbul'a gelen tüm tüccarlar gemilerden inmeden yıkanma ve yeni kıyafetler giyinme zorunluluğuna tabi tutulmuşlardır. Fatih ise ordusu ile sürekli yer değiştirmektedir. Y ine dünyanın o dönemki en önemli hekimlerini İstanbul'a davet etmiş, alınabilecek önlemleri görüşmüştür.
Halk sağlığı sisteminin temeli atıldı
Osmanlı topraklarında veba dalgaları 16. Yüzyıl boyunca ciddi bir şekilde devam eder ve imparatorluk yönetiminin bu hastalık karşısında tutumları değişir. Bu değişiklikler ise Osmanlı tarihinin siyasi, iktisadi, sosyal ve kültürel değişiklikleri bağlamında inceleniyor. Osmanlı idaresinin erken dönem modern İstanbul’undaki ve diğer şehirlerde aldığı sağlık tedbirleri ele alınıyor. Osmanlı idaresi vebadan dolayı gerçekleşen ölüm kayıtlarını tutar, mezarlıkları düzenler, şehirleri pisliklerden arındırır ve insanları gözetim altında tutarak önlemler alır. Bu süreç bir kamu sağlığı sisteminin temellerinin atılmasını sağlar.
Asker alımları durduruldu
Kanunî Sultan Süleyman döneminde ise İstanbul'da binlerce kişinin ölümüne sebep olan veba salgınına karşı saraya giriş ve çıkışlar yasaklanmış, Yeniçeri Ocağı'na asker alımları durmuş.insanların toplu hâlde bir araya gelmeleri yasaklanmış, ahâlîye kireç vb. ürünler dağıtılarak evlerini temiz tutmaları emrolunmuş, hastalığa yakalananlar derhal toplumdan ayrılmış ve tedavi edilmeye çalışılmıştır.
